Para Hakkında Her Şey

Para, devlet tarafından basılan, bir ekonomide mal ve hizmetlerin alım-satımında kullanılan, herkes tarafından kabul gören değişim aracıdır ve değer ölçüsü yatırım ve tasarruf aracı olup değiş tokuşu sağlar.

Altın, gümüş gibi değerli madenlere genel anlamda sikke adı verilmekteydi. Paranın tarihi sürecinde uzun yıllar boyunca bu değerli madenler devletler ve bireyler tarafından ticari faaliyetlerde ödeme aracı olarak kullanılmıştır.

İlk dönemlerde insanlar, ihtiyaçlarını bir malın başka bir malla değiştirilmesi anlamına gelen “barter”ya da “trampa”yani takas sistemiyle karşılıyorlardı. Örneğin bir çiftçi, ürettiği buğdayı bir çobana koyun karşılığında verebilirdi. Para, insanlar arasında değer alışverişi yapmak için kullanılabilecek yararlı bir araç olmuş ve en iyi "değişim aracı" olarak tanımlanabilir, ekonomik faaliyetlerin gerçekleşmesinde en önemli araç ve ölçü birimidir.

Parayı bulan Lidyalılardan, daha önceki çağlarda Çinliler de takas yönteminde bıçak ve demir gibi eşyalardan esinlenlenmişlerdir. Takas sisteminin en büyük sıkıntısı karşılıklı ihtiyaçların tam olarak uyuşmaması ve değer belirleme zorluğu olmuştur. Yoğun ticaret trafiği karşısında takas sistemi yetersiz kalmış ve bu durumda paraya ihtiyaç duyulmasına neden olmuştur. M.Ö. 7. yüzyılda Lidya Kralı Gigges zamanında, Anadolu'da yaşayan Lidyalılar ilk madeni parayı kullanmışlardır, %75 altın ve %25 gümüş karışımıyla elde edilen elektrum alaşımından oluşan bu madeni paranın buluşu, dünyada pek çok olgunun değişmesini ve medeniyetlerin gelişmesini sağlamıştır. Lidya medeniyetinin merkezini oluşturan tarihi bölge, esas olarak Gediz Nehri ve Küçük Menderes vadilerini kapsayan, günümüzde yaklaşık olarak Manisa ve Uşak illerine denk gelen bölgedir.

Lidya parası, darp suretiyle basılmıştır. Paraların basıldığı yer olan, darphane adı, burdan gelmektedir. Sabit bir alt kalıp üzerine konan madeni pula, hareketli bir üst kalıp yerleştirerek, bir çekiçle vurmak suretiyle darp gerçekleştirilerek para yapılmıştır.

118 yılında Çinliler deri para kullanmışlar ve ilk kâğıt para ise M.S. 806 yılında yine Çin'de ortaya çıkmıştır. Kağıt para, madeni paranın ihtiyacı karşılamaması sebebiyle değil, senet olarak icat edilmiş, sonrasında da senetler paraya dönüşmüştür. Batıda kâğıt paraların basılması ve kullanılması 17. yüzyılın sonlarına rastlamaktadır.

Para neden yapılır?

Orijinal banknot kâğıdı, %100 pamuk elyafından üretilmiş olup, ultraviyole ışığı altında parlamaz. Kâğıt renkleri, her kupürün hâkim renginin çok açık bir tonudur ve kullanılan kâğıtlar, kirlenmeye karşı oldukça dayanlıklıdır.

En bilinen para türleri; madeni para ve kâğıt paralardır..

Kaydi Para; banka hesaplarında bulunan paralardır.

Elektronik Para; banka hesaplarındaki parayı temsil eden ve internet üzerinden işlem yapılan bir para türüdür.

Parayı değerli kılan şey nedir?

Kâğıt parayı nominal olarak değerli kılan şey devletin verdiği güvencedir. Yani kâğıt paranın imal edildiği maddenin (kâğıt, keten, pamuk vs.) gerçek değeri ihmal edilecek kadar azdır. Devlet otoritesi ortadan kalktığında para değersizleşir ve kağıda dönüşür.

Paranın içinde ne var?

Değerli metallerin para yapımında kullanılması 20. yüzyıla kadar sürmüş ancak kâğıt paranın yaygınlaşması ile yavaş yavaş terk edilmiştir. Günümüzdeki bozuk para ihtiyacı için yapılan metal paralarda nikel, bakır, tunç, alüminyum gibi metal ve alaşımlar kullanılmaktadır.

Para nereden çıkıyor?

Türkiye'de banknotların tasarım ve basım işlemi, Merkez Bankası bünyesindeki Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilir. Banka ayrıca, kendine ait matbaası bulunan dünyadaki sayılı merkez bankaları arasındadır.

Parayı kim kontrol ediyor?

Meclis, banknot basma yetkisini süresiz olarak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na devretmiştir. Merkez Bankası ülkemizde kâğıt para basma yetkisi olan tek kurumdur. Merkez Bankası, ekonomide ne kadar para olması gerektiğine karar verir ve buna göre basacağı banknot miktarını belirler. Paranın özellikleri:

Homojenlik özelliği; parayı temsil eden objelerin tümünün aynı maddi değeri temsil eder.

Bozulmama ve taşınmaya elverişli olma özelliği vardır.

Bölünebilirlik özelliği: Ticarete konu olan malların en küçük birimini dahi kavrayacak hassasiyettedir.

İlk lira Sultan Abdülmecid döneminde 1843’te Osmanlı Lirası adıyla basıldı. Kâğıt para basılmadan önce kullanılan bu Osmanlı altın parasına Sarı Lira denirdi. 1854’te çeyrek lira ve 1855’te de iki buçukluk ve beşibiryerdelerin basılmasına başlandı.

İlk Türk lirası kâğıt paraları Türkiye'nin kendi merkez bankası henüz olmadığından 1927'de Birleşik Krallık'ta, Thomas de la Rue şirketi tarafından 88.000 Britanya altınına basılmıştır.

Para nereden çıkıyor?

Türkiye'de banknotların tasarım ve basım işlemi, Merkez Bankası bünyesindeki Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilir. 1930 tarihinde Resmî Gazete'de 1715 sayılı Merkez Bankası Kanunu yayımlanmış, Türkiye Cumhuriyeti merkez bankası 1931 tarihinde faaliyete geçmiştir. 1927'de Harf Devrimi henüz gerçekleşmediği için paraların üzerinde Latin harfleri yoktu. 1927 yılında basılan 1,5 ve 10 lirada Atatürk'ün portresi filigranda gözükmekteydi. Diğer paralarda ise Atatürk hem filigranda hem de resim olarak gözükmektedir. İlk paraların üzerinde Osmanlı Türkçesi ve Fransızca yazılar ile dönemin Maliye Bakanı Mustafa Abdülhalik Renda imzası vardı. Paraların yeniden Latin harfleriyle piyasaya çıkması büyük bir masraf olduğu için 1927'de basılan paralar 1928'deki Harf Devrimi'nden sonra da yıllarca yürürlükte kalmıştır. 1937'de tedavüle giren Latin harfli paraların hepsinde Atatürk portreleri bulunmaktaydı.

Para sistemi nedir?

Uluslararası para sistemi, uluslararası ödemelerin gerçekleştirildiği, sermaye hareketlerinin düzenlendiği ve döviz kurlarının belirlendiği kurumsal çerçeveyi ifade etmektedir. Bu kapsamda, uluslararası para hareketlerine ilişkin tüm kurumlar, araçlar, süreçler, kurallar ve yasalar bütünü olarak da değerlendirilebilir.

Bir ülkenin parası nasıl değer kazanır?

Bir para biriminin değeri, o ülkenin ekonomik performansı, para arzı, faiz oranları, enflasyon oranı ve dış ticaret dengesi gibi faktörlere bağlıdır. Bu faktörler, para biriminin değerinin yükseleceği veya düşeceği konusunda etkili olabilir.

Paranın değeri neye bağlı?

Para, herkes tarafından kabul edilen bir alış-veriş aracı olmasıyla değer olarak saklanması fonksiyonu, paranın değer ölçüsü ve mübadele aracı olması fonksiyonlarına bağlıdır. Para biriminin satın alacağı mal ve hizmet miktarı olarak ifade edilmektedir.

Paranın değeri mal ve hizmet fiyatları ile ters orantılıdır.